نمک های اسیدی و قلیایی

نمک ترکیبی است که از کاتیون فلز و آنیون نافلز تشکیل شده است. امروزه نمک های زیادی را می شناسیم: کلرید ها، سولفات ها، بی کربنات ها، کلرات ها، هیپوکلریت ها، بی سولفات ها، استات ها، سیترات ها، مالات ها، فرمات ها، فولات ها، کربنات ها، پر منگنات ها، اکسید ها و ...

اما تقریبا همه ی نمک ها خاصیت بازی (قلیایی) یا اسیدی دارند که گاه ضعیف و گاه قوی است. مثلا سدیم هیپوکلریت (وایتکس) خاصیت قلیایی و مس سولفات خاصیت اسیدی دارند. برای فهمیدن این موضوع باید بدانیم که این نمک از ترکیب کدام اسید و باز ساخته شده است. اگر اسید قوی تر باشد، نمک اسیدی است ولی اگر بازقوی تر باشد، نمک قلیایی است. مثلا پتاسیم پرمنگنات را در نظر بگیرید:

از ترکیب پرمنگناتیک اسید و پتاس (پتاسیم هیدروکسید) به وجود می آید. پرمنگناتیک یک اسید ضعیف و پتاس یک باز قوی است، پس پتاسیم پرمنگنات قلیایی  و پی اچ آن تقریبا 8 است. مس کلرید هم از ترکیب هیدروکلرید اسید و مس هیدروکسید بوجود می آید. هیدروکلریک اسید یک اسید قوی و مس هیدروکسید یک باز ضعیف است، پس مس کلرید اسیدی و پی اچ آن تقریبا 5.5 است.

ولی تعداد کمی از نمک ها تقریبا خنثی هستند. مثلا سدیم کلرید تقریبا خنثی  و پی اچ آن 7.3 است.

دلیل و جنس باد معده چیست؟

باد معده یا باد روده، گازی اغلب بدبو است که از مقعد انسان خارج می شود. جنس آن اغلب از گازهای زیر است:

نیتروژن، هیدروژن، هیدروژن سولفید، اکسیژن، کربن دی اکسید و متان. نیتروژن که از گازهای بدبو است، در پروتئین وجود دارد. مقدار اضافی آن به صورت باد خارج می شود و به همین دلیل است که افرادی که گوشت می خورند بوی ناخوشایندی دارند. هیدروژن هم در اثر تنفس و آب وارد بدن شده و اضافی آن دفع می گردد.

هیدروژن سولفید یا گاز فاضلاب که بوی تخم مرغ گندیده می دهد، در بدن کار کاهش فشارخون را بر عهده دارد. ولی باید بدانیم که این گاز بسیار سمی بوده و از طریق باد معده خارج می شود.

اکسیژن هم در گاهی مواقع در باد معده حضور دارد. کربن دی اکسید در اثر واکنش اسید معده و شیره ی پانکراس (لوزالمعده) به وجود آمده و خارج می شود. به واکنش زیر توجه کنید:

HCl + NaHCO3 = H2O +CO2 + NaCl

هیدروکلریک اسید + سدیم بی کربنات = آب + کربن دی اکسید + سدیم کلرید

متان در افراد گیاهخوار بیشتر دیده می شود. این گاز بسیار آتش گیر است و با جرقه ای کوچک آتش می گیرد. گاوهای شیرده بیشترین متان را در بین جانداران تولید می کنند.

چرا بازها از اسیدها خطرناک ترند؟

سوختگی شیمیایی عملی است که در آن بخشی یا همه ی سلول های بدن به دلیل تماس با اسید یا باز قوی می سوزند و از بین می روند. در این بین مشخص شده که سوختگی با باز خطرناک تر و وخیم تر است. اما دلیل آن چیست؟

بگذارید اول دلیل سوختگی با اسید و باز را مشخص کنیم. وقتی اسید قوی روی پوست ریخته می شود، آب سلول ها با اسید واکنش می دهد. در این واکنش گرمای زیادی تولید می شود و سلول ها را می سوزاند. اسید به دلیل خاصیت آب دوستی وارد کانال های پروتئینی سلول می شود ولی سلول بعدی اجازه ورود مولکول اسید را نمی دهد. به همین دلیل اسید سر جایش مانده و بیشتر نفوذ نمی کند. هم چنین خون و فلزات قلیایی بدن مانند کلسیم، پتاسیم، سدیم و منیزیم به کمک ما می آیند و اثر اسید را تا حدودی خنثی می کنند.

اما وقتی باز قوی روی پوست ریخته می شود با چربی سلول ها واکنش می دهد. قلیا با حل کردن غشای از جنس چربی سلول آن را متلاشی می کند. به همین دلیل نیازی به ورود به سلول ها ندارد و تا عمق استخوان نفوذ می کند. در بدن هم ماده ی اسیدی غیر از اسید معده وجود ندارد که قلیا را خنثی کند.

و در آخر فراموش نکنیم که مهم ترین و تاثیرگذارترین کار درمواقع سوختگی شیمیایی شستشوی قسمت آسیب دیده با آب است.

گچه ی سماور، معضل خانواده ها

یکی از مشکلات خانم های خانه دار گچه ی سماور، کتری یا لوله های آب است. در میان عامه مردم جا افتاده است که گچه همان املاح غیر ضروری و مضر آب است که موجب سنگ کلیه می شود و به همین دلیل بیشتر مردم از خوردن آب لوله کشی پرهیز کرده و آب تصفیه شده مصرف می کنند. این تصور تا حدودی اشتباه است. آب لوله کشی در بیشتر مناطق کشور سخت است. آب سخت به آبی گفته می شود که حاوی مقدار زیادی املاح و فلزات است.

در آب لوله کشی معمولا املاحی چون کلسیم سولفات (گچ)، سدیم سولفات، اکسید آهن، منیزیم سولفات و سرب است که مقدار زیاد آنها می تواند بسیار خطرناک و مضر باشد. مثلا اگر اکسید آهن آب زیاد باشد، سبزیجات و لباس هایی که با آب تماس دارند قهوه ای رنگ شده و چای بد مزه و بدبو می شود. سرب هم فلز سنگین و خطرناکی است که موجب پوکی استخوان، عقب افتادگی ذهنی و حتی مرگ می شود.

اما گچه ی سماور یا کتری از جنس چیست؟ در سماور و کتری کربن دی اکسید زیادی تولید می شود (به علت سوختن گاز شهری). کربن دی اکسید حاصل با آب سماور یا کتری واکنش داده و تولید کربنیک اسید می کند. طبق واکنش زیر:

CO2 + H2O = H2CO3

کربن دی اکسید + آب = کربنیک اسید

کربنیک اسید تولید شده با کلسیم سولفات یا فلز کلسیم در آب واکنش داده و کلسیم کربنات (آهک مرده) که همان گچه است را تولید می کند. به واکنش زیر توجه کنید:

CaSO4 + H2CO3 = CaCO3 + H2SO4

کلسیم سولفات + کربنیک اسید = کلسیم کربنات + سولفوریک اسید

سولفوریک اسید حاصل در اثر حرارت به بخار آب و گوگرد تری اکسید که گاز خطرناکی است تبدیل می شود:

H2SO4 = H2O + SO3

سولفوریک اسید = بخار آب + گوگرد تری اکسید

برای از بین بردن گچه می توانید از اسیدها کمک بگیرید چون کلسیم کربنات به راحتی با اسید واکنش داده و آب و کربن دی اکسید تولید می کند. سرکه، آبلیمو، جوهرنمک و سرکه سیب می توانند گزینه های خوبی باشند.

الکترولیز چیست؟

شاید تا به حال نام الکترولیز به گوشتان خورده باشد. الکترولیز فرایندی است که در آن یک ترکیب شیمیایی به اجزای کوچک تر تقسیم می شود که این کار با نیروی الکتریکی انجام می پذیرد. مثلا:

2H2O = 2H2 + O2

آب = هیدروژن + اکسیژن

در الکترولیز چهار جزء اصلی وجود دارند: کاتُد، آنُد، منبع تغذیه برق، ترکیب مذاب. برای الکترولیز ماده مورد نظر حتما باید مذاب باشد، در حالت جامد و گاز الکترولیز انجام نمی شود. برای الکترولیز یک ترکیب مانند نمک تصفیه شده، ابتدا باید مقداری از آن را ذوب کنیم (در محیط فاقد اکسیژن) و سپس آن را در یک ظرف غیر فلزی بریزیم. کاتد و آند میله هایی از جنس فلز یا گرافیت و رسانا هستند که به باتری یا هر تغذیه کننده ی دیگری وصل شده و داخل ترکیب مذاب گذاشته می شوند. اگر الکترولیز انجام نشد، نشان دهنده ی این است که ماده ی مذاب ما رسانا نیست (مثلا آب مقطر رسانا نیست).

برای رسانا شدن به آن مقداری اسید یا هر نوع نمکی که در آن حل می شود اضافه می کنیم (مثلا برای رسانایی آب مقطر به آن مقداری سولفوریک اسید یا نمک سدیم کلرید اضافه می کنیم).

میله ای که به قطب مثبت باتری وصل می شود کاتد و میله ای که به قطب منفی آن متصل شده آند نام دارد. یون (ها) مثبت ترکیب به آند و یون (ها) منفی ترکیب به کاتد می چسبند (منفی و مثبت همدیگر را می ربایند). در الکترولیز آب، گاز هیدروژن اطراف آند و گاز اکسیژن اطراف کاتد تشکیل می شوند و مقدار گاز هیدروژن دو برابر اکسیژن است.