ستارگان تاریخ شیمی را بشناسید؛ قسمت سوم

«دمیتری ایوانویچ مندلیف» در تاریخ 8 فوریه 1834 در روستایی نزدیک توبوسک در امپراطوری روسیه تزاری به دنیا آمد. او در خانواده ای بزرگ و فقیر به دنیا آمد و در مدسه ژیمناسیم توبوسک به تحصیل پرداخت. وی در سال 1865 موفق شد مدرک دکتری را از دانشگاه سن پترزبورگ اخذ کند. مندلیف با ابداع جدول تناوبی وجود عناصر زیادی را پیش بینی کرد.

او پی برد که در جدول تناوبی ترتیب خاصی وجود دارد و برخی عناصر بسیار به هم شبیه اند. یکی از شاهکارهای مندلیف پیش بینی وجود عنصر گالیم بود. او نام این عنصر را آلومینکا به معنای شبیه آلومینیوم گذاشت چون خواص بسیار شبیهی به آلومینیوم داشت. با آنکه این عنصر کشف نشده بود، مندلیف پیش بینی کرد که چگالی آن تقریبا 6 گرم بر سانتی متر مکعب، شبیه آلومینیوم، فلز ضعیف و ... است که همگی آن ها درست می باشند.

مندلیف البته اشتباهاتی نیز داشت. مثلا آهک (کلسیم اکسید) و منیزی (منیزیم هیدروکسید) را عنصر دانست که امروزه به کلی رد شده است. مندلیف در سال های 1864 و 1865 در دانشگاه سن پترزبورگ تدریس می کرد.

وی موفق به دریافت جایزه کاپلی از انجمن سلطنتی بریتانیا در سال 1905 هم شد. مندلیف سرانجام در تاریخ 2 فوریه 1907 و در سن 72 سالگی چشم از دنیا بست و در سن پترزبورگ به خاک سپرده شد.

تیم ملی ایران پنجم شد

در چهل و هفتمین المپیاد شیمی 2015 که در تاریخ 7 مرداد برگزار شد، تیم ملی ایران رتبه ی پنجم تیمی را کسب کرد. این مسابقات در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد و تیم ملی کشورمان با 1 مدال طلا و 2 مدال نقره و یک مدال برنز توانست پس از چین، روسیه، رومانی و آمریکا رتبه ی پنجم تیمی را بین 75 کشور بدست بیاورد.

در این مسابقات کسری اثنی عشری مدال طلا، آرمان آی و محسن صابری فر مدال نقره و نهال باقری مدال برنز گرفتند.

این مقام ارزشمند را به اعضای تیم ملی کشورمان تبریک می گوییم.

ستارگان تاریخ شیمی را بشناسید؛ قسمت دوم

«ماری اسلودوسکا» معروف به ماری کوری و مادام کوری در تاریخ 7 نوامبر 1867 میلادی در ورشوی لهستان زاده شد. او در سال 1891 برای تحصیل در رشته ی زیست شناسی به پاریس رفت و شهروند آنجا شد و با فیزیکدان فرانسوی به نام پیر کوری آشنا شد و با وی ازدواج کرد. از آن پس نام وی به ماری کوری تغییر یافت. وی در انجام آزمایش ها به پیر کمک می کرد و در سال 1903 خود و همسرش موفق به اخذ جایزه نوبل فیزیک شدند (برای کار بر روی رادیواکتیویته).

ماری در سال 1895 تکه ای از اورانیوم را لای کاغذ سفیدی گذاشت و روی یک تلویزیون نورندیده قرار داد و پس از مدتی دید که تلویزیون نوردیده و سیاه شده است. او یکبار دیگر این کار را با سنگ پیچلبنده (نوعی کانی) بدون اورانیوم انجام داد و دوباره تلویزیون با شدت بیشتر سیاه شد. وی فهمید که عنصر ناشناخته از اورانیوم پرتوزاتر است و بالاخره به همراه همسرش موفق به کشف عنصر رادیوم شد.

درست سه سال بعد در سال 1898 بار دیگر این آزمایش را انجام داد و رادیوم و اورانیوم سنگ را جدا کرد. بار دیگر متوجه شد عنصر پرتوزاتر دیگری وجود دارد و پس از چند روز توانست عنصر پولونیم را کشف کند. نام این عنصر برگرفته از واژه پولند به معنای لهستان، سرزمین مادری ماری است.

وی بار دیگر در سال 1913 جایزه ی نوبل ولی در رشته ی شیمی را کسب کرد و اولین انسانی شد که موفق به کسب دو جایزه ی نوبل از دو رشته ی مختلف شده است. ماری کوری سر انجام در سن 67 سالگی و در تاریخ 5 ژوئیه 1934 در اوت سووآی فرانسه بر اثر سرطان خون ناشی از پرتو ایکس درگذشت. امروزه عنصر رادیواکتیو شماره 96 که در گروه آکتینیدها قرار دارد، به یاد ماری و پیر کوری «کوریم» نام گذاری شده است.

نمک های اسیدی و قلیایی

نمک ترکیبی است که از کاتیون فلز و آنیون نافلز تشکیل شده است. امروزه نمک های زیادی را می شناسیم: کلرید ها، سولفات ها، بی کربنات ها، کلرات ها، هیپوکلریت ها، بی سولفات ها، استات ها، سیترات ها، مالات ها، فرمات ها، فولات ها، کربنات ها، پر منگنات ها، اکسید ها و ...

اما تقریبا همه ی نمک ها خاصیت بازی (قلیایی) یا اسیدی دارند که گاه ضعیف و گاه قوی است. مثلا سدیم هیپوکلریت (وایتکس) خاصیت قلیایی و مس سولفات خاصیت اسیدی دارند. برای فهمیدن این موضوع باید بدانیم که این نمک از ترکیب کدام اسید و باز ساخته شده است. اگر اسید قوی تر باشد، نمک اسیدی است ولی اگر بازقوی تر باشد، نمک قلیایی است. مثلا پتاسیم پرمنگنات را در نظر بگیرید:

از ترکیب پرمنگناتیک اسید و پتاس (پتاسیم هیدروکسید) به وجود می آید. پرمنگناتیک یک اسید ضعیف و پتاس یک باز قوی است، پس پتاسیم پرمنگنات قلیایی  و پی اچ آن تقریبا 8 است. مس کلرید هم از ترکیب هیدروکلرید اسید و مس هیدروکسید بوجود می آید. هیدروکلریک اسید یک اسید قوی و مس هیدروکسید یک باز ضعیف است، پس مس کلرید اسیدی و پی اچ آن تقریبا 5.5 است.

ولی تعداد کمی از نمک ها تقریبا خنثی هستند. مثلا سدیم کلرید تقریبا خنثی  و پی اچ آن 7.3 است.

آب اکسیژنه

هیدروژن پر اکسید یا آب اکسیژنه با فرمول شیمیایی H2O2 ترکیب شیمیایی ناپایداری است که از ترکیب آب با اکسیژن در دمای بالا بدست می آید. آب اکسیژنه در غلظت های پایین مایعی ناروان و شفاف است اما در غلظت های بالا رنگ مایل به آبی دارد. آب اکسیژنه ساده ترین ترکیب پراکسید است. پراکسید به ترکیبی گفته می شود که در آن دو اتم اکسیژن با هم پیوند داشته و عدد اکسایش یکی از آنها صفر باشد. آب اکسیژنه ماده ی اکسید کننده ی قوی است که در فشار و شرایط خاص می تواند منفجر شود و واکنش دهد.

آب اکسیژنه در غلظت بالای 30 درصد خطرناک است و می تواند به راحتی پوست را سوزانده و بی رنگ کند. آب اکسیژنه امروزه در داروخانه ها با غلظت 3 یا 5 درصد برای ضدعفونی زخم ها و سفید کردن دندان ها وجود دارد. آب اکسیژنه کمی اسیدی و پی اچ آن تقریبا 6.5 است. آب اکسیژنه پایدار نیست و در شرایط خاص مانند قرار گرفتن در معرض نور، محیط قلیایی، دمای بالا و ... به آب و اکسیژن تجزیه می شود.

آب اکسیژنه دمای جوش 152 درجه سانتی گراد، دمای ذوب (انجماد) 0.4- درجه سانتی گراد و چگالی 1.75 گرم بر سانتی متر مکعب دارد. امروزه از آب اکسیژنه برای ضد عفونی کردن زخم ها، سفید کردن دندان ها، به عنوان مایع سفید کننده ی لباس مانند وایتکس، انجام آزمایش ها و برای اکسید کردن سوخت موشک ها استفاده می شود.

استنشاق بو یا بخار آب اکسیژنه می تواند آسیب های جدی به ریه ها و چشم ها برساند و باید در حین کار با آن ایمنی را به خوبی رعایت نمود.