آزمایش کوه آتشفشان، تکراری ولی جالب

سالهاست که در مدارس از ابتدایی گرفته تا دبیرستان های کشور آزمایش کوه آتشفشان انجام می شود. در این آزمایش معلم با استفاده از یک فندک یا کبریت ماده ی نارنجی رنگ دی کرومات آمونیوم را داغ کرده تا تجزیه شود (در این واکنش سوختن و ترکیب شدن با اکسیژن اتفاق نمی افتد). نکته ای که معلمان و دانش آموزان توجه زیادی به آن نمی کنند، این است که ماده ی دی کرومات آمونیوم خورنده، سمی، واکنش دهنده و اکسید کننده است که می تواند بسیار خطرناک باشد.

رابطه ی زیر فرایند آزمایش کوه آتشفشان را نشان می دهد:

N2H8Cr2O7 = Cr2O3 + N2 + 4H2O

دی کرومات آمونیوم = اکسید کروم + نیتروژن + بخارآب

قاتل نامرئی را بشناسید

نامش کربن مونوکسید و با فرمول CO و بی رنگ، بدون بو، بسیار اشتعال پذیر و کشنده است. دلیل کشندگی آن ترکیب شدنش با هموگلوبین خون است که باعث تشکیل کربوکسی هموگلبین شده و کار اکسیژن رسانی را مختل می کند. این یعنی مرگ خاموش! سالانه حدود 900 ایرانی بر اثر همین گاز جانشان را از دست می دهند. پس باید در هنگام بستن لوله ی بخاری بسیار دقت کنیم و مطمئن شویم که گاز خارج می شود.

دلیل تشکیل کربن مونوکسید کمبود اکسیژن برای سوختن گاز شهری در بخاری است. کربن مونوکسید در خودروهای فرسوده هم تولید شده و هوای شهر را آلوده می کند.

الکترولیز چیست؟

شاید تا به حال نام الکترولیز به گوشتان خورده باشد. الکترولیز فرایندی است که در آن یک ترکیب شیمیایی به اجزای کوچک تر تقسیم می شود که این کار با نیروی الکتریکی انجام می پذیرد. مثلا:

2H2O = 2H2 + O2

آب = هیدروژن + اکسیژن

در الکترولیز چهار جزء اصلی وجود دارند: کاتُد، آنُد، منبع تغذیه برق، ترکیب مذاب. برای الکترولیز ماده مورد نظر حتما باید مذاب باشد، در حالت جامد و گاز الکترولیز انجام نمی شود. برای الکترولیز یک ترکیب مانند نمک تصفیه شده، ابتدا باید مقداری از آن را ذوب کنیم (در محیط فاقد اکسیژن) و سپس آن را در یک ظرف غیر فلزی بریزیم. کاتد و آند میله هایی از جنس فلز یا گرافیت و رسانا هستند که به باتری یا هر تغذیه کننده ی دیگری وصل شده و داخل ترکیب مذاب گذاشته می شوند. اگر الکترولیز انجام نشد، نشان دهنده ی این است که ماده ی مذاب ما رسانا نیست (مثلا آب مقطر رسانا نیست).

برای رسانا شدن به آن مقداری اسید یا هر نوع نمکی که در آن حل می شود اضافه می کنیم (مثلا برای رسانایی آب مقطر به آن مقداری سولفوریک اسید یا نمک سدیم کلرید اضافه می کنیم).

میله ای که به قطب مثبت باتری وصل می شود کاتد و میله ای که به قطب منفی آن متصل شده آند نام دارد. یون (ها) مثبت ترکیب به آند و یون (ها) منفی ترکیب به کاتد می چسبند (منفی و مثبت همدیگر را می ربایند). در الکترولیز آب، گاز هیدروژن اطراف آند و گاز اکسیژن اطراف کاتد تشکیل می شوند و مقدار گاز هیدروژن دو برابر اکسیژن است.

طلای ساده لوحان!

اگر به روستاها و ده های اطراف کوه سفر کرده باشید، در برخی از خانه های آنها تکه هایی زرد طلایی مشاهده می کنید که به گفته ی ساکنان روستا ظاهرا طلا هستند. اما اگر کمی دقت کنید، اگر در کوه فلان روستا طلا بود، پس چرا معدنی برای استخراج این فلز گرانبها ساخته نشده است؟ این کانی های طلایی رنگ در اصل «پیریت» نام دارند که ترکیب شیمیایی با فرمول FeS2 هستند. به دلیل اشتباه گرفتن آن با طلا، طلای ساده لوحان نام گرفته است.

تشخیص پیریت از طلا ساده است، اگر ماده را به سنگی سخت بکشیم می توانیم بفهمیم که طلا است یا پیریت. اگر رنگ پودر آن طلایی بود، طلا است ولی اگر سیاه بود، پیریت است. امروزه گرچه پیریت کانی گرانبهایی نیست ولی در آزمایشگاه ها کاربرد بالایی دارد. مثلا برای ساختن مایع هیدروژن دی سولفید از پیریت و هیدروکلریک اسید استفاده می شود.

قرص برنج چیست؟

آلومینیوم فسفید (AlP) ماده ای بسیار ضد عفونی کننده و میکروب کش است که آن را در کیسه های برنج برای کشتن میکروب های آن می گذارند و به همین دلیل به قرص برنج معروف شده است. قرص برنج به همراه سیانور (پتاسیم سیانید) از قوی ترین و کشنده ترین سموم جهان است. در ایران متاسفانه بسیاری از مردم به اشتباه قرص برنج را به محض مشاهده در کیسه برنج می خورند و جانشان را از دست می دهند. در کشور هند بسیاری از مردم با استفاده از همین سم خودکشی می کنند.

مرگ با قرص برنج سریع و زجرآور است و از کار افتادن قلب و اعضای داخلی را به همراه دارد.

دلیل کشندگی این ماده به خاطر واکنش زیر است:

AlP + 3HCl = AlCl3 + PH3

آلومینیوم سولفید (قرص برنج) + هیدروکلریک اسید (اسید معده) = آلومینیوم کلرید (نمک) + گاز فسفین

دلیل اصلی کشندگی قرص برنج، گاز فسفین حاصل از واکنش آن با اسید معده است. فسفین (PH3) بسیار کشنده و مانند قرص برنج بسیار آتش گیر هم هست.