ستارگان تاریخ شیمی را بشناسید؛ قسمت سوم

«دمیتری ایوانویچ مندلیف» در تاریخ 8 فوریه 1834 در روستایی نزدیک توبوسک در امپراطوری روسیه تزاری به دنیا آمد. او در خانواده ای بزرگ و فقیر به دنیا آمد و در مدسه ژیمناسیم توبوسک به تحصیل پرداخت. وی در سال 1865 موفق شد مدرک دکتری را از دانشگاه سن پترزبورگ اخذ کند. مندلیف با ابداع جدول تناوبی وجود عناصر زیادی را پیش بینی کرد.

او پی برد که در جدول تناوبی ترتیب خاصی وجود دارد و برخی عناصر بسیار به هم شبیه اند. یکی از شاهکارهای مندلیف پیش بینی وجود عنصر گالیم بود. او نام این عنصر را آلومینکا به معنای شبیه آلومینیوم گذاشت چون خواص بسیار شبیهی به آلومینیوم داشت. با آنکه این عنصر کشف نشده بود، مندلیف پیش بینی کرد که چگالی آن تقریبا 6 گرم بر سانتی متر مکعب، شبیه آلومینیوم، فلز ضعیف و ... است که همگی آن ها درست می باشند.

مندلیف البته اشتباهاتی نیز داشت. مثلا آهک (کلسیم اکسید) و منیزی (منیزیم هیدروکسید) را عنصر دانست که امروزه به کلی رد شده است. مندلیف در سال های 1864 و 1865 در دانشگاه سن پترزبورگ تدریس می کرد.

وی موفق به دریافت جایزه کاپلی از انجمن سلطنتی بریتانیا در سال 1905 هم شد. مندلیف سرانجام در تاریخ 2 فوریه 1907 و در سن 72 سالگی چشم از دنیا بست و در سن پترزبورگ به خاک سپرده شد.

ستارگان تاریخ شیمی را بشناسید؛ قسمت دوم

«ماری اسلودوسکا» معروف به ماری کوری و مادام کوری در تاریخ 7 نوامبر 1867 میلادی در ورشوی لهستان زاده شد. او در سال 1891 برای تحصیل در رشته ی زیست شناسی به پاریس رفت و شهروند آنجا شد و با فیزیکدان فرانسوی به نام پیر کوری آشنا شد و با وی ازدواج کرد. از آن پس نام وی به ماری کوری تغییر یافت. وی در انجام آزمایش ها به پیر کمک می کرد و در سال 1903 خود و همسرش موفق به اخذ جایزه نوبل فیزیک شدند (برای کار بر روی رادیواکتیویته).

ماری در سال 1895 تکه ای از اورانیوم را لای کاغذ سفیدی گذاشت و روی یک تلویزیون نورندیده قرار داد و پس از مدتی دید که تلویزیون نوردیده و سیاه شده است. او یکبار دیگر این کار را با سنگ پیچلبنده (نوعی کانی) بدون اورانیوم انجام داد و دوباره تلویزیون با شدت بیشتر سیاه شد. وی فهمید که عنصر ناشناخته از اورانیوم پرتوزاتر است و بالاخره به همراه همسرش موفق به کشف عنصر رادیوم شد.

درست سه سال بعد در سال 1898 بار دیگر این آزمایش را انجام داد و رادیوم و اورانیوم سنگ را جدا کرد. بار دیگر متوجه شد عنصر پرتوزاتر دیگری وجود دارد و پس از چند روز توانست عنصر پولونیم را کشف کند. نام این عنصر برگرفته از واژه پولند به معنای لهستان، سرزمین مادری ماری است.

وی بار دیگر در سال 1913 جایزه ی نوبل ولی در رشته ی شیمی را کسب کرد و اولین انسانی شد که موفق به کسب دو جایزه ی نوبل از دو رشته ی مختلف شده است. ماری کوری سر انجام در سن 67 سالگی و در تاریخ 5 ژوئیه 1934 در اوت سووآی فرانسه بر اثر سرطان خون ناشی از پرتو ایکس درگذشت. امروزه عنصر رادیواکتیو شماره 96 که در گروه آکتینیدها قرار دارد، به یاد ماری و پیر کوری «کوریم» نام گذاری شده است.

جابر بن حیان، پدر علم شیمی

وقتی بحث این می شود که مسلمانان عقب تر از اروپا هستند و هیچ گاه در حد آنها نمی شوند، مرا آزرده خاطر می سازد.

ایرانیان مسلمان تا قرن ها از اروپاییان جلوتر بودند و قطب علمی جهان به شمار می رفتند. دانشمندان زیادی در همه ی رشته ها مانند خیام نیشابوری و ابو محمد خوارزمی در ریاضیات، بوعلی سینا در پزشکی، ملاصدرا در فلسفه و محمد زکریای رازی و جابر بن حیان در علم شیمی پرچم ایران اسلامی را سرافراز کردند.

در آن زمان اروپا تاریک و پر از خرافات و جهل بود و ابدا به پای ایران و سرزمین های اسلامی نمی رسید. جابر بن حیان ستاره ای پر فروغ در آسمان ایران است که در توس مرکز خراسان متولد شد. به وی لقب پدر شیمی داده اند چون کارهای او در شیمی در زمان خودش بی نظیر و شگفت انگیز بوده اند.

جابر بن حیان از شاگردان امام صادق (ع) بود. مواد و روش های شیمیایی هیدروکلریک اسید (اسید کلریدریک)، سیتریک اسید، استیک اسید، نیتریک اسید، تقطیر، تکلیس، تبلور، تیزاب سلطانی، زاج سفید (پتاسیم آلوم)، جیوه، آرسنیک، بوراک، آمونیاک خالص، آنتیموان، بیسموت، نیتروژن، گوگرد، سولفوریک اسید، اوریک اسید، پاک سازی و ساخت مروارید های طبیعی و مصنوعی، رنگ آمیزی فلزات و کانی های گران بها، لعاب دادن ظروف سفالین و ... توسط این گوهر گران بها کشف و اختراع شدند.

با این همه اختراعات و کشفیات ارزشمند با امکانات سیزده قرن پیش، چرا جابر بن حیان ایرانی هنوز در میان مسلمانان و حتی ایرانیان ناشناخته است؟