نمک های اسیدی و قلیایی

نمک ترکیبی است که از کاتیون فلز و آنیون نافلز تشکیل شده است. امروزه نمک های زیادی را می شناسیم: کلرید ها، سولفات ها، بی کربنات ها، کلرات ها، هیپوکلریت ها، بی سولفات ها، استات ها، سیترات ها، مالات ها، فرمات ها، فولات ها، کربنات ها، پر منگنات ها، اکسید ها و ...

اما تقریبا همه ی نمک ها خاصیت بازی (قلیایی) یا اسیدی دارند که گاه ضعیف و گاه قوی است. مثلا سدیم هیپوکلریت (وایتکس) خاصیت قلیایی و مس سولفات خاصیت اسیدی دارند. برای فهمیدن این موضوع باید بدانیم که این نمک از ترکیب کدام اسید و باز ساخته شده است. اگر اسید قوی تر باشد، نمک اسیدی است ولی اگر بازقوی تر باشد، نمک قلیایی است. مثلا پتاسیم پرمنگنات را در نظر بگیرید:

از ترکیب پرمنگناتیک اسید و پتاس (پتاسیم هیدروکسید) به وجود می آید. پرمنگناتیک یک اسید ضعیف و پتاس یک باز قوی است، پس پتاسیم پرمنگنات قلیایی  و پی اچ آن تقریبا 8 است. مس کلرید هم از ترکیب هیدروکلرید اسید و مس هیدروکسید بوجود می آید. هیدروکلریک اسید یک اسید قوی و مس هیدروکسید یک باز ضعیف است، پس مس کلرید اسیدی و پی اچ آن تقریبا 5.5 است.

ولی تعداد کمی از نمک ها تقریبا خنثی هستند. مثلا سدیم کلرید تقریبا خنثی  و پی اچ آن 7.3 است.

آهک، از مهم ترین مواد صنعت

آهک ماده ای است که امروزه کاربرد وسیعی در صنعت دارد و برای ساخت سیمان، ضدعفونی کردن استخرها، مزرعه ها و گاوداری ها و هم چنین برای ساخت بتن استفاده می شود. تحقیقات نشان داده که آهک از دیرباز مورد استفاده ی ایرانیان باستان بوده است. امروزه سه نوع آهک داریم:

1- آهک مرده:

آهک مرده به سنگ آهک گفته می شود که از معادن استخراج شده و به صورت خام در صنعت استفاده نمی شود. نام شیمیایی آن کَلسیُم کَربُنات و فرمول آن CaCO3 است. آهک مرده را در کارخانه و در محیط بی اکسیژن حرارت می دهند تا به آهک زنده تبدیل شود. به معادله ی زیر توجه کنید:

CaCO3 = CaO + CO2

کلسیم کربنات (آهک مرده) = کلسیم اکسید (آهک زنده) + کربن دی اکسید

آهک مرده قلیایی است و  با اسید واکنش داده و کف می کند. ماده ای تقریبا بی خطر است اما می تواند تولید سنگ کلیه کند.

2- آهک زنده:

آهک زنده از حرارت آهک مرده به دست می آید. ماده ی اصلی استفاده شده در صنعت همین آهک است. نام شیمیایی آن کَلسیُم اُکسید و فرمول آن CaO است. با آب به راحتی واکنش داده و تولید گرما و آهک شکفته می کند. به معادله ی زیر توجه کنید:

CaO + H2O = Ca(OH)2

کلسیم اکسید (آهک زنده) + آب = کلسیم هیدروکسید (آهک شکفته)

آهک زنده ماده ای قلیایی و خطرناک است. تماس با آن می تواند موجب سوختگی و خورده شدن پوست شود.

3- آهک شکفته:

آهک شکفته از ترکیب آهک زنده با آب بوجود می آید. آهک شکفته همان کَلسیُم هیدروکسید با فرمول Ca(OH)2 و ماده ی قلیایی قوی است. در تولید سیمان و بتن از مقدار کمی آهک شکفته استفاده می شود. این ماده بسیار خطرناک بوده و تماس کوتاه مدت با آن می تواند موجب سوختگی و آسیب های جبران ناپذیر شود.

فلزات سدیم و پتاسیم در بدن

سدیم با نماد شیمیایی Na و پتاسیم K از فلزات قلیایی بسیار مهم هستند که خواصی بسیار شبیه به هم دارند. عدد اکسایش آنها معمولا 1+ و از آن سبک ترند. سختی آنها بسیار کم بوده و با چاقو راحت بریده شده و با آب واکنش می دهند. عدد اتمی سدیم 11 و پتاسیم 19 است و بسیار واکنش پذیرند. الکترونگاتیوی کمی دارند و ترکیبات قلیایی قوی می سازند. سدیم و پتاسیم در بدن نقش های مهمی را ایفا می کنند. سدیم و پتاسیم باعث پتانسیل عمل و انتقال پیام در سلول های عصبی شده و فشارخون را تنظیم می کنند. سدیم فشارخون را بالا و پتاسیم به همراه منیزیم و کلسیم فشارخون را پایین می آورد.

آرایش الکترونی سدیم 1S2 2S2 2P6 3S1 و پتاسیم 1S2 2S2 2P6 3S2 3P6 4S1 است و در سلول های عصبی هنگام پتانسیل عمل به درون سلول آمده و بار الکتریکی آن را نسبت به بیرون مثبت می کنند. انسان بالغ در هر روز به حدود 5 گرم سدیم و 4/7 گرم پتاسیم نیاز دارد. مصرف زیاد سدیم باعث فشارخون بالا، پوکی استخوان و بیماری های کبدی و صفراوی می شود و هم چنین مصرف زیاد پتاسیم کشنده است.

منابع غنی سدیم: نمک خوراکی، نان، میوه جات، سبزیجات و گوشت و منابع غنی پتاسیم: سویا، هندوانه، سیب زمینی، موز، سیب و دارچین هستند. در ضمن یافته های جدید دانشمندان نشان می دهند که پتاسیم و سدیم به همراه اکسیژن و گلوکز از منابع تغذیه ی  اصلی مغز هستند.